بررسی تحلیلی و تطبیقی اصول طراحی و فضاسازی فرش های منسوب به شرق و شمال شرق ایران (قرون دهم و یازدهم هجری قمری) با ارائه یک اثر طراحی مبتنی بر مطالعات

قالی های منسوب به شرق و شمال شرق ایران به مجموعه قالی هایی گفته می شود که از نیمه دوم قرن دهم هجری قمری تا اواخر قرن یازدهم هجری قمری در سلسله صفوی و با بیشترین فراوانی در دوران حکومت شاه عباس اول تولیدشده است. واژه هرات- اصفهان، نام دو حوزه فعّال بافت قالی در این زمان است که در خصوص خاستگاه اصلی این قالی ها مطرح است. استفاده از ساختار طراحی بندی شاه عباسی به همراه کاربرد نقش مایه های شاخصی چون گل های شاه عباسی در اندازه و ترکیبی ویژه، ازجمله شاخص ترین ویژگی های این مجموعه است. مسئله پژوهش، استخراج شیوه حاکم بر ساختار قالی های منسوب به شرق و شمال شرق ایران با توجه به نظام طراحی سنتی حاکم بر آثار هنرهای صناعی، در طول تاریخ هنر ایران است. مهم ترین سوالات پژوهش شاملِ شناخت اصول و مبانیِ اندازه ها و تناسبات فضاهای اصلی حاشیه و متن، ساختار، شیوه طراحیِ طرح، روابط میان عناصر موجود در متن و حاشیه، قوانین حاکم بر چیدمان نقش مایه ها و به طورکلی مطالعه و ثبت مجموعه قوانین و روابط موجود در مجموعه قالی های منسوب به شرق و شمال شرق ایران است. استفاده از ابعاد و مقیاس های مشخص در طراحی نمونه ها و استعمال ساختاری معین در طرح و شیوه طراحی نقش مایه ها و همچنین وجود قوانین مشترکی برای چیدمان نقش مایه ها ازجمله فرضیات مطرح در پژوهش است. هدف این پژوهش دستیابی به اصول حاکم بر طراحی مجموعه فرش های منسوب به شرق و شمال شرقی ایران، با توجه به نظام طراحی سنتی حاکم بر آثار هنرهای صناعی در طول تاریخ هنر ایران است. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. بعد از بررسی و تجزیه وتحلیل نمونه های موجود در جامعه آماری به طورکلی یافته های زیر قابل مشاهده است: دسته بندی جامعه آماری به دو گروه بزرگ پارچه و کوچک پارچه، عدم استفاده از چنگ اسلیمی، استفاده از حاشیه های پهن، مخصوصاً در بخش حاشیه اصلی، استعمال برگ های کنگری در انتهای شاخه ختایی و استفاده از نقش مایه های درشت گل شاه عباسی با تلفیق اسلیمی ماری، کاربرد فراوان طرح افشان در قالب ¼ و حذف کلمه «مکتب» و «اصفهان» از عبارتِ «مکتب طراحی فرش هرات- اصفهان» و دسته بندی نمونه های جامعه آماری در «گروه فرش های افشان شاه عباسی (حیواندار و غیر حیواندار) به عنوان یکی از سبک های رایجِ «مکتب طراحی فرش هرات».